یا زینب

وَ قَالَ عليه‌السلام مَا أَضْمَرَ أَحَدٌ شَيْئاً إِلاَّ ظَهَرَ فِي فَلَتَاتِ لِسَانِهِ وَ صَفَحَاتِ وَجْهِهِ

و درود خدا بر او، فرمود: كسى چيزى را در دل پنهان نكرد جز آن كه در لغزش‌هاى زبان و رنگ رخسارش، آشكار خواهد گشت

‮امام عليه السلام در اين گفتار حكيمانه‌اش به يكى از اصول مهم روان‌شناسى اشاره كرده مى‌فرمايد: «هيچ كس چيزى را در دل پنهان نمى‌كند مگر اين‌كه در سخنان بى‌انديشه‌اى كه از او صادر مى‌شود و در صفحۀ صورتش، آشكار مى‌گردد»؛ (مَا أَضْمَرَ أَحَدٌ شَيْئاً إِلَّا ظَهَرَ فِي فَلَتَاتِ‌ لِسَانِهِ‌، وَ صَفَحَاتِ‌ وَجْهِهِ‌) . اين نكته مسلم است كه اعمال انسان بازتاب نيات، خواسته‌ها و سجاياى اوست كه به صورت طبيعى ظاهر مى‌گردد؛ بخشى از آن اختيارى است مثل اين‌كه به هنگام ترسيدن از چيزى تصميم به فرار مى‌گيرد و بخش ديگرى غير اختيارى است كه مثلا در پريدن رنگ از صورت او احساس مى‌شود يا به هنگام غضب صورتش بى‌اختيار برافروخته مى‌گردد و گاه اندامش مى‌لرزد و نيز عكس العمل‌هايى در افعال و اعمال خود ظاهر مى‌سازد. اما گاه مى‌شود انسان چيزى در درون دارد كه نمى‌خواهد آن را آشكار كند در اين صورت سعى مى‌كند دوگانگى در ميان سخن و كردار خود با آنچه در درون دارد ايجاد كند اين دوگانگى در آنجا كه انسان هشيار و مراقب باشد ممكن است ظاهر نشود، اما به هنگام غفلت و عدم توجه، آنچه در درون است خود را در عمل يا سخن‌هاى نينديشيده ظاهر مى‌كند. به علاوه پنهان كردن بخش غير اختيارى مانند آثارى كه در چهرۀ انسان نمايان مى‌شود كار آسانى نيست. اين پديده قانونى در روان‌شناسى است كه به وسيلۀ آن بسيارى از مجرمان را به اعتراف وامى‌دارند و مطالبى را كه اصرار بر اخفايش دارند آشكار مى‌سازند. امير مؤمنان على عليه السلام اين قانون مهم را در عبارتى كوتاه و بسيار پرمعنا در بالا بيان فرموده است. در قرآن مجيد دربارۀ منافقان مى‌خوانيم: ««أَمْ‌ حَسِبَ‌ اَلَّذِينَ‌ فِي قُلُوبِهِمْ‌ مَرَضٌ‌ أَنْ‌ لَنْ‌ يُخْرِجَ‌ اَللّٰهُ‌ أَضْغٰانَهُمْ‌ * وَ لَوْ نَشٰاءُ‌ لَأَرَيْنٰاكَهُمْ‌ فَلَعَرَفْتَهُمْ‌ بِسِيمٰاهُمْ‌ وَ لَتَعْرِفَنَّهُمْ‌ فِي لَحْنِ‌ اَلْقَوْلِ‌ وَ اَللّٰهُ‌ يَعْلَمُ‌ أَعْمٰالَكُمْ‌»؛ آيا كسانى كه در دل‌هايشان بيمارى (نفاق) است گمان كردند خداوند كينه‌هايشان را آشكار نمى‌سازد * و اگر ما بخواهيم آنها را به تو نشان مى‌دهيم تا آنان را با قيافه‌هايشان بشناسى، هرچند مى‌توانى آنها را از طرز سخنانشان شناسايى كنى و خداوند اعمال شما را مى‌داند»

شرح مکارم شیرازی